uefa avrupa ligi ne demek?

UEFA Avrupa Ligi (özgün adı: UEFA Europa League), 1971 yılından beri UEFA tarafından organize edilen, Avrupa'nın kulüpler bazında Şampiyonlar Ligi'nden sonraki en önemli futbol turnuvasıdır. Takımlar, ulusal lig ve kupa maçlarında gösterdikleri performans ile bu kupaya katılmaya hak kazanırlar. Avrupa'nın, UEFA Şampiyonlar Ligi'nden sonraki en önemli kulüp turnuvası olduğundan dolayı Kupa 2 olarak da bilinir.

Haziran 2009'da eski adı UEFA Kupası olan kupada, turnuvanın Şampiyonlar Ligi standartlarına erişmesi için köklü birtakım statü değişikliklerine gidilmiş, bununla birlikte de 2009-10 sezonundan itibaren şimdiki ismiyle düzenlenmeye başlanmıştır.¹² Bu değişiklikler sonucunda UEFA Avrupa Ligi, UEFA Kupası'nın devamı olarak kabul edilmiştir.³

1955 yılında düzenlenmeye başlanan Fuar Şehirleri Kupası, UEFA Kupası'nın öncülüdür.⁴ 1971 yılında Fuar Şehirleri Kupası'nın ismi UEFA Kupası olarak değiştirilmiştir. 1999 yılında ise Kupa Galipleri Kupası kaldırılarak UEFA Kupası ile birleştirilmiştir.⁵ 2004-05 sezonu öncesi grup aşamalarında bazı statü değişiklikleri yapılan kupa 2009 yılındaki son düzenleme ile şimdiki halini almıştır. Son düzenlemelerdeki isim ve statü yenilenmesinin yanı sıra kupa Intertoto Kupası ile de birleştirilmiştir.

Kupanın ilk şampiyonu 1972 Finali'nde Wolverhampton Wanderers'i deviren Tottenham Hotspur'dur. İsim değişikliği sonrasında ilk şampiyonluğu kazanan takım ise 2010 Finali'nde Fulham'ı 2-1 deviren Atlético Madrid'dir. Kupayı en çok kazanan takım ise altı kez şampiyonluğa uzanan Sevilla'dır.⁶

Tarihçe

Kupa, 8 Nisan 1955'te Fuar Şehirleri Kupası adıyla kurulmuştur. İsmine uygun olarak 1955-58 sezonunun sonuna kadar ticari fuarları olan Madrid, İzmir gibi şehirlerin takımlarına açık bir kupa idi. Hatta 1960'ların ortasına kadar kupaya aynı şehirden en fazla bir takımın katılabilmesi kuralı olduğundan dolayı Londra gibi birden fazla kulübü olan şehirler karma kadrolar gönderip şehrin adını taşıyan (London XI) takımlarla kupaya katılım sağlamışlardır. 1971-72 sezonu öncesinde ise kupanın statüsü değişmiş bununla birlikte ismi de UEFA Kupası adını almıştır.

Yeni ismiyle oynanan ilk sezonda şampiyonluğu 1972 UEFA Kupası Finali'nde Wolverhampton Wanderers'ı iki maç sonucunda saf dışı bırakan Tottenham Hotspur kazanmıştır.

Fuar Şehirleri Kupası'ndan gelen gelenekle devam ettirilen aynı şehirden sadece bir takımın katılması kuralı 1975 yılında Liverpool ile birlikte bu kupaya katılma hakkı olmasına rağmen kupaya alınmayan Everton'ın isteği ile kaldırılmıştır.

1999 yılında statü bir kez daha değişerek UEFA Kupa Galipleri Kupası, UEFA Kupası'nın bünyesine alınarak birleştirilmiştir. Bu birleşimden sonra ulusal kupa şampiyonluğu yaşayan takımlar UEFA Kupası'na katılım hakkı elde etmeye başlamıştır. Bunun yanında UEFA Şampiyonlar Ligi grup mücadelelerinde üçüncü sırayı alan takımlar da UEFA Kupası'nda mücadele hakkı elde etmiştir.

Şimdiye kadar yalnızca beş takım aynı sezon hem kendi ulusal liginde hem de UEFA Kupası'nda şampiyonluk yaşamıştır. Göteborg 1982'de, Galatasaray 2000'de, Porto 2003'te ve 2011'de , Valencia 2004'te ve ÇSKA Moskva 2005'te bu başarıyı yakalamışlardır. Bunun yanında bu başarıyı sadece Valencia ve Galatasaray UEFA Süper Kupası ile tamamlayabilmiş ve ulusal lig, UEFA Kupası ve UEFA Süper Kupası'nı aynı sezonda kazanabilen takım unvanını kazanmışlardır. Ayrıca; Tottenham Hotspur, Borussia Mönchengladbach, Göteborg (iki kez), Ajax, Galatasaray ve Feyenoord kupada mağlup olmadan şampiyonluğa uzanan ender takımlardır. Espanyol ise sadece finalde mağlup olan tek takımdır. Göteborg, 1981-82 ve 1986-87 sezonları arasında mağlup olmadan 25 karşılaşma tamamlamış ve bu alandaki rekora adını tek başına yazdırmıştır.

UEFA Kupası, 2009-10 sezonu öncesinde statü değişikliğine uğramış ve UEFA Avrupa Ligi adını almıştır.⁷⁸ Aynı zamanda UEFA Intertoto Kupası da yeni Avrupa Ligi ile birleştirilmiştir.

Kupa

Coupe UEFA olarak bilinen UEFA Kupası, UEFA Avrupa Ligi şampiyonuna her yıl UEFA tarafından verilir. 2009-10 sezonu öncesine kadar hem turnuva hem de kupa "UEFA Kupası" olarak biliniyordu. Turnuvanın adı UEFA Avrupa Ligi'ni aldıktan sonra sadece şampiyona verilen kupa bu isimle anılmaya başlanmıştır.

UEFA Kupası'nı kazanan takımlar orijinal kupayı bir yıl içerisinde UEFA'ya teslim etmek zorundadırlar. Orijinal kupa UEFA'ya teslim edildikten sonra UEFA, kulübe kupanın 4/5 ölçekli bir kopyasını verir. Orijinal kupaya sahip olma hakkınaysa üst üste üç kez ya da toplamda beş kez şampiyonluk yaşayan takım elde eder. Ayrıca bu takıma özel bir belirtke de verilir.⁹ Bu güne kadar bu başarıyı gösteren tek takım Sevilla'dır.

Kupa, Bertoni tarafından 1972 UEFA Kupası Finali için tasarlanmıştır. 15 kilogram ağırlığında ve gümüş renktedir.¹⁰

Marş

Avrupa Ligi Marşı, Mart - Mayıs 2009'da Yohann Zveig yönetimindeki Paris Operası tarafından kaydedilmiştir.¹¹ İlk kez 28 Ağustos 2009 tarihinde 2009-10 sezonu gruplarının belirleneceği çekilişler öncesinde Grimaldi Forum'da dinletilmiştir.

Zveig, marşın küresel tanınma açısından UEFA Şampiyonlar Ligi Marşı'na benzer bir başarı elde edeceğini umduğunu açıklamıştır ancak istediği başarıyı yakalayamamıştır.¹²¹³ 2015-2016 sezonundan itibaren Alman besteci Michael Kadelbach tarafından yeni bir marş yapılmış ve 2017-2018 sezonuna dek bu marş kullanılmıştır. 2018-19 sezonundan itibaren ise MassiveMusic adlı müzik grubu ve şirketi tarafından yeni bir marş daha yapılmıştır ve halihazırda maç öncesi seremonilerde çalınmakla birlikte, televizyonda yayınlanan canlı maçlar öncesinde, devre arasında ve sonrasında introsuyla ekrana gelmektedir. UEFA, turnuvanın kimliği ile marşın uyum taşıması ve marşın kalıcılığı adına geçen sezon MassiveMusic ile 2023-24 sezonunun sonuna kadar yeni bir sözleşme daha imzaladı. Aynı zamanda Konferans Ligi için de 2024'e kadar bu marş kullanılmaya devam edecektir.

Statü

Her ülkeden katılacak takım sayısı UEFA ülkeler sıralaması'na göre belirlenir. 2015-16 sezonundan itibaren, Avrupa Ligine aynı ülkeden en fazla 3 takım katılabilecektir. (fair-play hariç)¹⁴

Fransa ve İngiltere Lig Kupasını kazanan birer takım UEFA Avrupa Ligi'ne katılmaktadır.

UEFA ülkeler sıralaması'nda görülen tabloya göre kulüpler, ulusal kupa ve liglerinde aldıkları derecelere karşılık gelen eleme veya grup aşamasından turnuvaya dahil olurlar.

1990'ların ortasından itibaren yaz döneminde oynanan UEFA Intertoto Kupası'ndan gelen takımlar da UEFA Kupası'na 2. ön elemeden katılmaya hak kazanmakta idi. UEFA Kupası'na geçiş yapan takım sayısı 2005 yılında alınan kararla 3'ten 11'e çıkarılmıştı. UEFA Intertoto Kupası, 4 Avrupa kupası birden olunca değerini kaybetmiş ve 2008-09 sezonunda UEFA kararı ile kaldırılmıştır.

UEFA Şampiyonlar Ligi 3. Ön elemeye katılıp elenen 15 takım, UEFA Şampiyonlar Ligi play-off elemelerine katılıp elenen 10 takım ve UEFA Şampiyonlar Ligi gruplarındaki maçların tamamlanması sonucunda oluşacak puan durumunda 3. sırayı alan 8 takım olmak üzere toplam 33 takım UEFA Avrupa Ligi'ne geçiş yapar.

Tüm bunlara ek olarak her sezon, UEFA Fair Play puanı en yüksek olan üç ülke federasyonu UEFA Avrupa Ligi'ne fazladan birer takım daha gönderir.


UEFA Avrupa Ligi turları
Birinci ön eleme turu
İkinci ön eleme turu
Üçüncü ön eleme turu
Play-off turu
Grup aşaması
Son 32 turu
Son 16 turu
Çeyrek final
Yarı final
Final

Çizgi hakemleri

2009-10 sezonunda UEFA, UEFA Avrupa Ligi'ndeki tüm maçlara aut çizgisinde duran ikişer adet çizgi hakemi atayarak, özellikle ceza sahası içi pozisyonlarda hakem hatalarını minimize etmeyi hedeflemiştir. Pilot uygulama olarak bu turnuvada denenen yeni çizgi hakemleri sistemi başarılı olmuş ve kalıcı hale getirilerek yaygınlaştırılmıştır.

Para ödülü

UEFA Şampiyonlar Ligi'ne benzer bir şekilde bu kupada da takımlara belirli ödemeler yapılmaktadır. Bu ödemeler turnuvaya katılım payı, televizyon yayınlarından elde edilen pasta oranı ve alınan sonuçlara göre belirlenip dağıtılmaktadır.¹⁵

Partizan'ın sözcüsü ve Avrupa Kulüpler Birliği'nin üyesi olan Marko Vjetrovic'in açıkladığı 2009-10 sezonu UEFA Avrupa Ligi gelirleri şu şekilde paylandırılmıştır¹⁶¹⁷:

Birinci ön eleme turu: 90.000€
İkinci ön eleme turu: 90.000€
Üçüncü ön eleme turu: 90.000€
Play off: 90.000€
Gruplar: 3.630.000€
Grup aşamasında galibiyet başına: 630.000€
Grup aşamasında beraberlik başına: 210.000€
1. eleme turu: 180.000€
2. eleme turu: 270.000€
Çeyrek final: 1.800.000€
Yarı final: 2.800.000€
Final: 4.600.000€
Şampiyonluk: 5.000.000€¹⁸

Sponsorluk

Molten
Just Eat Takeaway
Hankook Tire
Heineken (Alkol reklamının yapılması yasak olan Türkiye, Rusya, Kazakistan, Norveç, Fransa ve İsviçre gibi ülkelerde yayınlanmıyor. Onun yerine "Enjoy Responsibly" sloganı kullanılıyor. Norveç ve Kazakistan'da ise tamamen alkol reklamları yapılmayarak yeşil fonun üzerine "UEFA Respect" sloganı kullanılıyor)
Enterprise Rent-A-Car
Engelbert Strauss
Entain Foundation Limited
Swissquote
UEFA Respect
Socios.com *Sadece ABD'de reklamı yapılır.(Sanal panolar aracılığıyla)

Molten, 2018-2019 sezonundan beri turnuvanın ikincil sponsorudur ve diğer UEFA turnuvaları içinde olduğu gibi resmî maç topunu tedarik eder. EA Sports da Molten gibi ikincil bir sponsordur ve FIFA 19 video oyunundan itibaren sponsorluğunu üstlenir.

Takımlar eğer alkol ve bahis sitelerine reklam yasağı uygulanan bir ülkeye maça gidiyorlarsa bu ürünlerin sponsorluk emareleri kullanılmaz. Örneğin; Fransa, İsviçre ve Türkiye gibi alkol reklamı yasağı uygulanan ülkelerde takımların formalarında alkollü ürün firmasının reklamları bulunamaz. UEFA yasaklar konusunda oldukça titiz davranmaktadır ve takımlar bu yaptırımlara kesinlikle uymak zorundadır. Ayrıca bazı sponsorların Avrupa'da ya kendi yan kuruluşlarını ya da hizmet veren ülkelere göre değişen isimler ile pazarlamalar yapar ve reklam panolarında yer alırlar.

Yayın hakları

Avrupa Ligi, yalnızca Avrupa kıtasındakilere değil tüm dünyadaki futbolseverlere hitap etmektedir. Bu nedenle de turnuva birçok ülkede canlı olarak yayınlanmaktadır. 2018-2019 sezonundan itibaren UEFA'nın aldığı Türkiye yayınları için yeni yayın hakları kararları doğrultusunda yaklaşık 9 yıldır yayınlanan sezon boyu şifresiz maç yayını geleneği, final karşılaşması hariç tüm eleme aşamaları beIN Sports'tan şifreli yayınlanması ile bozulmuştur. Ertesi sezon itibari ile RTÜK ile UEFA arasındaki görüşmeler sonucunda, yarı finaller de final karşılaşması dahil şifresiz yayınlanmaya başlamıştır. Grup Elemeleri, Son 16 Play-Off, Son 16 Turu ve Çeyrek Final aşamaları şifreli olarak Digital Yayın Platformu Exxen'den yayınlanırken, Yarı Final ve Final mücadeleleri RTÜK kuralları gereğince TV8 ve TV8,5'ta şifresiz yayınlanmaktadır. Yayın hakları süresi bitince tüm haklar UEFA tarafından geri alınır.

İstatistikler ve rekorlar

UEFA Kupası 1971 yılında adının değişmesinden sonra bütün Avrupa takımlarının katılmasından dolayı değişime uğramış ve 1971 yılında oynanan ilk maçta Fenerbahçe-Ferençvaroş ile karşılaşmada ilk golü atan futbolcu olarak Yaşar Mumcuoğlu olmuştur.¹⁹ Tottenham bu karara itiraz etmiş ilk golü attıklarını savunmuştur. Fakat Türkiye ve İngiltere arasında 2 saat fark olduğu için ilk gol Fenerbahçe'li futbolcu Yaşar Mumcuoğlu olarak tarihe geçmiştir.²⁰

UEFA Kupası finalleri 1997 yılına kadar rövanş usulü ile oynanmıştır. İlk final maçlarıysa 3 Mayıs 1972'de Wolverhampton'da ve 17 Mayıs 1972 tarihinde Londra'da oynanmıştır. İlk finalin ilk maçı 2-1 Tottenham Hotspur lehine sonuçlanmış, ikinci maçtaki 1-1'lik beraberlik Wolverhampton Wanderers'a yetmemiş ve Tottenham Hotspur kupanın ilk şampiyonu olmuştur.

Önceden belirlenmiş bir stadda yapılan tek maçlık ilk finalse 1998 yılında oynanmıştır. Bu tarihten itibaren kupaya finalde ev sahipliği yapacak olan stadlar, üç yıldızlı stadlar arasından özel olarak seçilmeye başlanmıştır. Şimdiye kadar yalnızca iki takım bu kuraldan sonra kendi sahasında final oynamıştır. Bu takımlar Feijenoord Stadyumu'ndaki 2002 UEFA Kupası Finali'nde kazanan takım olan Feyenoord ve José Alvalade Stadyumu'ndaki 2005 UEFA Kupası Finali'nde mağlup olan Sporting Lizbon'dur.

UEFA Kupası'nın son şampiyonu (Avrupa Ligi adını almadan önceki son sezon) ise Şükrü Saracoğlu Stadyumu'ndaki 2009 UEFA Kupası Finali'nde Werder Bremen'i yenen Shakhtar Donetsk olmuştur.

Avrupa Ligi'ni ilk kazanan takım ise Fulham'ı uzatmalar sonucunda 2-1 mağlup eden Atlético Madrid olmuştur.

En çok gol atanlar

<table> <thead> <tr class="header"> <th>Sıra</th> <th>Ülkesi</th> <th>Oyuncu</th> <th>Gol</th> <th>Maç</th> <th>Gol/Maç</th> <th>Yıllar</th> <th>Takımlar</th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td>1</td> <td></td> <td><a href="Henrik_Larsson" title="wikilink">Henrik Larsson</a></td> <td>40</td> <td>56</td> <td>{{#expr:40/56 round 2}}</td> <td>1994</td> <td><a href="Feyenoord" title="wikilink">Feyenoord</a>, <a href="Celtic_FC" title="wikilink">Celtic</a>, <a href="Helsingborgs_IF" title="wikilink">Helsingborg</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>2</td> <td></td> <td><a href="Klaas-Jan_Huntelaar" title="wikilink">Klaas-Jan Huntelaar</a></td> <td>34</td> <td>42</td> <td>{{#expr:34/42 round 2}}</td> <td>2004</td> <td><a href="SC_Heerenveen" title="wikilink">SC Heerenveen</a>, <a href="AFC_Ajax" title="wikilink">Ajax</a>, <a href="FC_Schalke_04" title="wikilink">Schalke 04</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>3</td> <td></td> <td><a href="Radamel_Falcao" title="wikilink">Radamel Falcao</a></td> <td>31</td> <td>33</td> <td>{{#expr:31/33 round 2}}</td> <td>2009</td> <td><a href="FC_Porto" title="wikilink">Porto</a>, <a href="Atlético_Madrid" title="wikilink">Atlético Madrid</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>4</td> <td></td> <td><a href="Dieter_Müller" title="wikilink">Dieter Müller</a></td> <td>29</td> <td>36</td> <td>{{#expr:29/36 round 2}}</td> <td>1973</td> <td><a href="1._FC_Köln" title="wikilink">Köln</a>, <a href="VfB_Stuttgart" title="wikilink">Stuttgart</a>, <a href="FC_Girondins_de_Bordeaux" title="wikilink">Bordeaux</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>5</td> <td></td> <td><a href="Shota_Arveladze" title="wikilink">Shota Arveladze</a></td> <td>27</td> <td>44</td> <td>{{#expr:27/44 round 2}}</td> <td>1993</td> <td><a href="Dinamo_Tbilisi_(futbol_takımı)" title="wikilink">Dinamo Tbilisi</a>, <a href="Trabzonspor_(futbol_takımı)" title="wikilink">Trabzonspor</a>, <a href="AFC_Ajax" title="wikilink">Ajax</a>, <a href="Rangers_FC" title="wikilink">Rangers</a>, <a href="AZ" title="wikilink">AZ</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>6</td> <td></td> <td><a href="Alessandro_Altobelli" title="wikilink">Alessandro Altobelli</a></td> <td>25</td> <td>58</td> <td>{{#expr:25/58 round 2}}</td> <td>1977</td> <td><a href="FC_Internazionale_Milano" title="wikilink">Internazionale</a>, <a href="Juventus_FC" title="wikilink">Juventus</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>7</td> <td></td> <td><a href="Mladen_Petrić" title="wikilink">Mladen Petrić</a></td> <td>24</td> <td>63</td> <td>{{#expr:24/63 round 2}}</td> <td>2004</td> <td><a href="FC_Basel" title="wikilink">Basel</a>, <a href="Hamburger_SV" title="wikilink">Hamburg</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>8</td> <td></td> <td><a href="Claudio_Pizarro" title="wikilink">Claudio Pizarro</a></td> <td>24</td> <td>33</td> <td>{{#expr:24/33 round 2}}</td> <td>1999</td> <td><a href="SV_Werder_Bremen" title="wikilink">Werder Bremen</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td>9</td> <td></td> <td><a href="Jupp_Heynckes" title="wikilink">Jupp Heynckes</a></td> <td>23</td> <td>21</td> <td>{{#expr:23/21 round 2}}</td> <td>1967</td> <td><a href="Hannover_96" title="wikilink">Hannover 96</a>, <a href="Borussia_Mönchengladbach" title="wikilink">Borussia Mönchengladbach</a></td> </tr> <tr class="even"> <td>10</td> <td></td> <td><a href="Martin_Chivers" title="wikilink">Martin Chivers</a></td> <td>22</td> <td>34</td> <td>{{#expr:22/34 round 2}}</td> <td>1971</td> <td><a href="Tottenham_Hotspur_FC" title="wikilink">Tottenham Hotspur</a>, <a href="Servette_FC" title="wikilink">Servette</a></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><a href="Dennis_Bergkamp" title="wikilink">Dennis Bergkamp</a></td> <td>22</td> <td>41</td> <td>{{#expr:22/41 round 2}}</td> <td>1986</td> <td><a href="AFC_Ajax" title="wikilink">Ajax</a>, <a href="FC_Internazionale_Milano" title="wikilink">Internazionale</a>, <a href="Arsenal_FC" title="wikilink">Arsenal</a></td> <td></td> </tr> </tbody> </table>

Kalın yazılan oyuncular ise hâlâ futbol oynamaktadır.